Geschreven door: Tessa Dijkhuis
Ervaringsdeskundige vrijwilliger bij ISA Power
Elke maand weer kramp en bloedverlies, stemmingswisselingen, opgeblazen gevoel. Dit zijn allemaal ongemakken die horen bij het vrouwelijke lot van de maandelijkse menstruatie. Als je een eetstoornis hebt, kan het zijn dat je als gevolg daarvan een onregelmatige menstruatie hebt of dat de menstruatie geheel uitblijft. In dit blog neem ik je mee in de werking van de menstruatiecyclus, waarom deze soms uitblijft, wat de gevolgen hiervan kunnen zijn en wat je kan doen om de negatieve gevolgen tegen te gaan.
De menstruatiecyclus
Eerst een korte uitleg over hoe de menstruatie eigenlijk werkt en hoe deze wordt aangestuurd. De menstruatiecyclus duurt gemiddeld 28 dagen en bestaat uit verschillende fasen:
De fase voorafgaand aan de eisprong (ovulatie), dit wordt ook wel de folliculaire fase genoemd en duurt gemiddeld 13 dagen maar kan variëren van 7 dagen tot 21 dagen. Tijdens deze fase komen eiblaasjes (follikels) tot rijpheid en wordt er uiteindelijk 1 dominante follikel gevormd.
De ovulatie. Aan het eind van de folliculaire fase vindt de eisprong plaats, waarbij het eitje vrijkomt uit de dominante follikel.
De fase na de eisprong tot aan de menstruatie, ook wel de luteale fase waarbij het baarmoederslijmvlies wordt opgebouwd en zich eigenlijk klaarmaakt voor een zwangerschap. Als er geen bevruchting plaatsvindt duurt deze fase ongeveer 14 dagen.
De menstruatie, waarbij het opgebouwde baarmoederslijmvlies wordt afgestoten en bloedverlies plaatsvindt indien er geen bevruchting heeft plaatsgevonden. Dit duurt gemiddeld 5-7 dagen en is onderdeel van de folliculaire fase.
Vanuit de hersenen (hypothalamus) worden hormonen afgegeven aan een ander deel van de hersenen (hypofyse). De hypothalamus heeft GnRH af in kleine pulsjes. Als reactie hierop maakt de hypofyse de hormonen FSH (=follikelstimulerend hormoon), en LH aan. Deze komen via de bloedbaan bij de eierstokken terecht en zorgen voor de aanmaak van oestrogeen en progesteron. De verhouding van FSH en LH (luteïniserend hormoon), oestrogeen (=estradiol) en progesteron verschilt in elke bovengenoemde fase van de menstruatiecyclus zoals zichtbaar in het figuur.
Uitblijven van menstruatie (oligoamenorroe en amenorroe)
Er zijn verschillende oorzaken waardoor een menstruatie uit kan blijven. Indien de menstruatie >3 maanden uitblijft wordt dit ook wel amenorroe genoemd, als het af en toe uitblijft noemen we het oligoamenorroe. Amenorroe kan in verschillende types worden opgedeeld:
Primaire amenorroe – Hier spreek je over als iemand nog nooit heeft gemenstrueerd. Dit kan verschillende medische oorzaken hebben, maar kan ook voorkomen als de menstruatie door een eetstoornis op jonge leeftijd nog niet op gang is gekomen.
Secundaire amenorroe – Dit houdt in dat de menstruatie uitblijft na een periode dat iemand wel heeft gemenstrueerd . Zowel lichamelijke als psychische factoren kunnen hieraan ten grondslag liggen. Een van de oorzaken is een eetstoornis, maar ook depressie, stress en excessief sporten kan lijden tot het uitblijven van de menstruatie. Dit wordt ook wel ‘functionele amenorroe’ of ‘hypothalame amenorroe’ genoemd. Andere medische aandoeningen waardoor amenorroe kan optreden zijn: PCOS, schildklierproblemen, aandoeningen van de hypofyse en natuurlijk een zwangerschap.
Wanneer je de pil gebruikt vindt er een bloeding plaats tijdens de stopweek, maar vindt er geen ovulatie plaats. Deze bloeding komt door de hormonen die in de pil zitten en kunnen dus de natuurlijke (verstoorde) hormoonbalans in het lichaam maskeren.
Functionele/hypothalame amenorroe
Wanneer door een energietekort de menstruatie uitblijft komt dit meestal doordat de afgifte van het hormoon GnRH, de aanstuurder vanuit de hersenen, wordt onderdrukt. Hierdoor blijven de andere hormonen, de FSH, oestrogeen en progesteron, in het lichaam laag en vindt er geen menstruatiecyclus plaats. Het lichaam bevindt zich in een ‘spaarstand’ waarbij de op dat moment overbodige processen worden onderdrukt. De meest voorkomende oorzaken zijn een eetstoornis, (te) intensief sporten en stress. Het uitblijven van de menstruatie is bij sommigen een van de eerste tekenen dat het lichaam te weinig energie heeft, MAAR het wil niet betekenen dat als je nog wel menstrueert, je lichaam altijd voldoende energie heeft en visa versa. Het hoeft ook niet altijd gepaard te gaan met ondergewicht. Zo weten we dat ook een vetpercentage hier van invloed op is evenals een relatief energietekort door snel afvallen of sporten. De menstruatiecyclus verschilt enorm per persoon. Zo hebben sommige vrouwen van zichzelf een hele regelmatige cyclus, terwijl andere vrouwen misschien standaard maar een aantal keer per jaar ongesteld worden.
Het kan zijn dat er wel een ovulatie plaatsvindt maar geen menstruatie. Indien je geen actieve kinderwens hebt is het dus nog steeds belangrijk om anticonceptie te gebruiken ook al blijft de menstruatie uit.
Amenorroe en de eetstoornis(gedachten)
Het uitblijven maar ook het weer terugkomen van de menstruatie kan heel dubbel voelen voor iemand met een eetstoornis. Aan de ene kant is het fijn om gewoon te menstrueren, maar ‘de eetstoornis’ kan hier ook flink mee aan de haal gaan. Gedachten zoals ‘als ik nog menstrueer, dan is mijn eetprobleem niet erg genoeg’ of ‘als de menstruatie terugkomt, dan moet ik helemaal hersteld zijn’, zijn voorbeelden van gedachten die hiermee gepaard kunnen gaan. Daarnaast kan het eng zijn als de menstruatie niet (zomaar) terugkomt en kan er angst spelen om onvruchtbaar te zijn.
Gevolgen van amenorroe
Belangrijk om te weten is dat het voor langere tijd uitblijven van de menstruatie ervoor zorgt dat het lichaam ook een langere tijd weinig oestrogenen aanmaakt. Oestrogeen heeft meerdere belangrijke functies in het lichaam. Zo is oestrogeen heel belangrijk voor de botopbouw en heeft het een beschermende functie voor hart- en bloedvaten en de huid. Weinig oestrogeen in combinatie met een slecht eetpatroon met weinig calciumintake zorgt voor een minder goede opbouw en versnelde afbraak van botten wat kan leiden tot botontkalking (osteoporose). In een gezonde situatie vindt er tot je 30ste jaar botopbouw plaats. Helaas is dit precies de leeftijd zijn waarin eetstoornissen het meest voorkomend zijn. In principe is botontkalking nog deels omkeerbaar, maar het is wel belangrijk hier op tijd bij te zijn! Als je menstruatie langere tijd uitblijft is het belangrijk om naar je huisarts te gaan. Soms is het nodig om een botscan te maken en in enkele gevallen kan er een behandeling worden geadviseerd om (verdere) botontkalking tegen te gaan.
Herstel van de menstruatie
De enige effectieve manier om je menstruatie terug te krijgen is het herstellen van de eetstoornis. Voldoende en goede voeding, een gezond gewicht, op een gezonde manier bewegen en afname van stress en angst zijn de belangrijkste factoren. Makkelijker gezegd dan gedaan, maar wel van essentieel belang! Zie het als een extra motivatie. Voor je botten, voor je hart, voor je huid en misschien ook wel voor je kinderwens, nu of in de toekomst.
Hersteld, en dan?
Soms kan het langere tijd duren voordat de menstruatie terugkomt terwijl het gewicht en eetpatroon alweer een geruime tijd hersteld is. Het is goed om dan na te gaan of er nog andere factoren spelen die van invloed kunnen zijn zoals een laag vetpercentage, overmatig sporten of stress. Hoewel bij het merendeel van de vrouwen de menstruatie weer herstelt, houdt een deel van de vrouwenproblemen. Zit je al langere tijd op een gezond gewicht, eet je voldoende maar word je na een half jaar nog steeds niet ongesteld, dan is het goed om een keer naar de huisarts of gynaecoloog te gaan om andere oorzaken uit te sluiten en zo nodig de hormoonwaarden te laten bepalen. Hetzelfde geldt als er sprake is van een (actieve) kinderwens, maar de menstruatie nog niet is teruggekeerd.
Ik wens je toe dat dit je een duwtje in de rug geeft en dat jij met deze kennis beter voor je lichaam mag leren zorgen. Hopelijk ben jij degene die binnenkort weer een beetje tevreden mag en gaat zijn als de maandelijkse klachten weer op komen spelen.
Nog vragen? Stuur gerust een mail via support@isapower.nl
Bronnen:
Shufelt CL, Torbati T, Dutra E. Hypothalamic Amenorrhea and the Long-Term Health Consequences. Semin Reprod Med. 2017 May;35(3):256-262. doi: 10.1055/s-0037-1603581. Epub 2017 Jun 28. PMID: 28658709; PMCID: PMC6374026.
Nawaz G, Rogol AD. Amenorrhea. [Updated 2023 Jun 12]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482168/
Hypothalame amenorroe, Tjongerschans. URL: https://folders.tjongerschans.nl/documents/345/4ea6f216-88af-4589-bd48-3cf04d3cf484/Document.pdf. Geraadpleegd op 27-1-2024
