Geschreven door Isabelle Plasmeijer

Toen ik opgroeide, kende ik een wereld zonder social media. Mijn jeugd was gevuld met buitenspelen, gesprekken aan de eettafel en de eenvoud van een leven waarin vergelijken met anderen vooral beperkt bleef tot je directe omgeving. Tegenwoordig groeit een nieuwe generatie op in een compleet andere realiteit. Het lijkt soms alsof de wereld van sociale media meer invloed heeft op hun zelfbeeld dan hun directe omgeving ooit zou kunnen. Dit raakt mij diep, vooral omdat ik dagelijks werk met jongeren die worstelen met eetstoornissen en andere mentale gezondheidsproblemen. Deze blog schrijf ik om bewustwording te creëren over de invloed van social media op onze jongeren en hoe we hen kunnen helpen ontsnappen aan de greep van schadelijke algoritmes.

Onderzoek naar de invloed van social media

Het wetenschappelijk bewijs voor de impact van social media op het zelfbeeld is overweldigend. Onderzoek van het Center for Humane Technology laat zien dat platforms zoals Instagram en TikTok ontworpen zijn om ons zo lang mogelijk te laten scrollen. Dit wordt bereikt door algoritmes die content laten zien die emoties triggert: jaloezie, bewondering, of zelfs onzekerheid. Deze constante stroom van zorgvuldig gefilterde beelden en video's heeft een diepgaande impact op hoe jongeren zichzelf zien.

Ook ons eigen onderzoek naar de impact op zelfbeeld en eetstoornissen - uitgevoerd door M. Essink en mijzelf, in 2022 - toonde aan dat ongeveer 95% van de deelnemers (158 mensen in totaal) aangaven dat hun eetstoornis verergerde door social media gebruik.

Volgens een andere studie - gepubliceerd in The Lancet Child & Adolescent Health (2019) - is er een directe correlatie tussen het gebruik van social media en een verhoogd risico op depressie en angst bij tieners. Vooral jonge meisjes blijken kwetsbaar. Een andere studie door de Royal Society for Public Health stelde dat Instagram het meest schadelijk is voor de mentale gezondheid, met een sterke link tussen gebruik en een laag zelfbeeld, eenzaamheid en slaapproblemen.

Negatieve gevolgen van veel online zijn

De constante blootstelling aan “perfecte” levens op social media heeft geleid tot een groeiend gevoel van ontoereikendheid bij jongeren. Ze vergelijken zichzelf onophoudelijk met anderen, wat vaak leidt tot een negatief zelfbeeld. Dit fenomeen wordt versterkt door filters en bewerkingsapps die onrealistische schoonheidsnormen creëren.

Daarnaast zijn er concrete gevolgen op het gebied van fysieke en mentale gezondheid:

Verstoorde slaap: Blauw licht van schermen verstoort het slaappatroon, waardoor jongeren minder diep slapen en vermoeid raken.
Sociale isolatie: Hoewel social media de belofte heeft mensen te verbinden, leidt het vaak tot het tegenovergestelde: gevoelens van eenzaamheid en isolatie.
Cyberpesten: Het anonieme karakter van internet maakt het makkelijk om anderen te vernederen of lastig te vallen, wat verwoestende gevolgen kan hebben.
Verslaving: Social media maakt gebruik van dezelfde technieken die gokautomaten verslavend maken, waardoor jongeren moeite hebben om zich los te maken.

Ongelukken en extreme gevallen

De gevolgen van social media gaan verder dan mentale gezondheid. Extreme gevallen zoals eetstoornissen, zelfbeschadiging en zelfs suïcide komen vaker voor onder jongeren die intensief gebruik maken van social media. Denk bijvoorbeeld aan de tragische verhalen van tieners die zichzelf uithongeren door de constante druk om aan schoonheidsnormen te voldoen.

Ook zijn er ongelukken waarbij jongeren hun leven wagen voor de perfecte selfie of deelnemen aan gevaarlijke challenges. Onderzoeken wijzen uit dat deze druk om constant te presteren en uniek te zijn, jongeren in levensgevaarlijke situaties brengt.

De impact op ons brein

Social media verandert letterlijk de structuur van ons brein. Elke like, comment of notificatie activeert het beloningssysteem in onze hersenen, waarbij dopamine vrijkomt. Dit zorgt voor een kortstondig gevoel van geluk, maar maakt ons ook afhankelijk. Jongeren ontwikkelen hierdoor een kortere aandachtsboog en hebben moeite om zich te concentreren op diepgaande taken.

Daarnaast heeft overmatig gebruik van social media invloed op het empathisch vermogen. Omdat interacties voornamelijk online plaatsvinden, missen jongeren belangrijke sociale vaardigheden zoals het lezen van lichaamstaal of het omgaan met conflicten in real life.

De invloed op onze samenleving

Als samenleving hebben we te maken met een generatie die opgroeit in een digitale werkelijkheid. Dit heeft gevolgen voor hoe we met elkaar omgaan. Social media versterkt polarisatie, omdat algoritmes gebruikers vooral content tonen die hun bestaande overtuigingen bevestigt. Dit maakt het moeilijker om begrip op te brengen voor andere standpunten.

Daarnaast zien we een toename van perfectionisme en prestatiedruk. Jongeren voelen zich constant beoordeeld, wat een negatieve invloed heeft op hun creativiteit en zelfexpressie.

Waarom ik de Social Media module heb ontwikkeld

In mijn werk met jongeren die kampen met eetstoornissen, zie ik dagelijks de verwoestende impact van social media. Veel van mijn cliënten vertellen me dat hun onzekerheden begonnen toen ze zichzelf begonnen te vergelijken met influencers en leeftijdsgenoten online. Ik wist dat ik iets moest doen.

Daarom heb ik de Social Media module ontwikkeld. Deze module is bedoeld om social media gebruikers (en hun ouders) te helpen begrijpen hoe social media werkt en hoe ze zichzelf kunnen beschermen tegen de negatieve effecten ervan. Het wordt nu gebruikt door cliënten tussen de 12 en 50 jaar oud. Ik vind het geweldig om te merken dat er zo veel gebruik van wordt gemaakt. Het is een combinatie van educatie, praktische oefeningen en mindfulness-technieken die clienten helpt om bewuster met social media om te gaan.

In de module leer je meer over de marketing machine achter social media, nep nieuws, filters, en de gevaren van social media. Maar je leert ook hoe je grenzen kan stellen en weerbaarder kan worden. Ook laat ik jongeren zien hoe ze algoritmes kunnen herkennen en doorbreken. Het doel is niet om social media volledig te verbannen – dat is in de huidige tijd niet realistisch – maar om een gezonde balans te vinden.

Hoe jij je kind kunt helpen

Als ouder heb je meer invloed dan je denkt. Door een voorbeeld te zijn in je eigen social media gebruik en open gesprekken te voeren, kun je je kind helpen een gezondere relatie met technologie te ontwikkelen. En als je merkt dat je kind vastzit in een schadelijke loep van “ziekmakende algoritmes”, weet dan dat er hulp is. De Social Media module biedt handvatten om weer controle te krijgen.

Ontdek meer over de Social Media module van Isa Power en hoe deze jouw gezin kan helpen.

Laten we samenwerken om onze jongeren te beschermen en hen te helpen zichzelf te zien zoals ze werkelijk zijn: waardevol, uniek en geliefd – ongeacht wat de algoritmes zeggen.

Bronnen

Center for Humane Technology
Onderzoek M. Essink “De impact van social media op eetstoornissen“ - voor Isa Power (2022)
"Associations between social media use and mental health" - The Lancet Child & Adolescent Health (2019)
Royal Society for Public Health, "#StatusOfMind: Social Media and Young People’s Mental Health" (2017)
Studies over dopamine en beloningssysteem: Universiteit van Californië, Los Angeles (UCLA)
Artikelen over cyberpesten: Pew Research Center (2021)