Expert en Psycholoog Greta Noordenbos
- Door Isabelle Plasmeijer
Op 29 jarige leeftijd schreef Greta Noordenbos haar proefschrift over eetstoornissen en behaalde daarmee haar doctorstitel. Jarenlang onderzoek en publiceren volgden en hebben ervoor gezorgd dat Greta bekend staat als een van de experts op het gebied van eetstoornissen in Nederland. Zij schreef meerdere boeken over eetstoornissen, de achtergronden, risicofactoren en herstelcriteria. Ondertussen ligt het volgende boek al weer klaar bij de uitgever om gedrukt te worden.
Daar zit ik dan tegenover een vrouw die bijna dertig jaar onderzoek heeft gedaan naar een ziekte die ruim vier jaar mijn leven beheerste. Toen ik Greta e-mailde of ik haar mocht interviewen in het kader van mijn zelfhulpboek kreeg ik diezelfde dag nog een e-mail terug en een week later mocht ik haar komen opzoeken op de Universiteit in Leiden. Greta’s motivatie, interesse en de problematiek rondom eetstoornissen kwam voort vanuit de wetenschapsfilosofie en wetenschapsgeschiedenis. Eén van de dingen die haar enorm interesseerden was hoe mensen tot andere inzichten, visies en theorieën kwamen van de werkelijkheid. Die veranderingen noemen ze ook wel wetenschappelijke revoluties.
“Men kan een oude visie, hoe dom en naïef ook, pas loslaten als er een nieuwe en meer overtuigende visie komt die sterker en beter onderbouwd is” aldus Greta Noordenbos
Greta: Vroeger dacht men bijvoorbeeld dat anorexia zou ontstaan door een defecte hypofyse, wat resulteerde in een hypofyse transplantatie. Je verzint het gewoon niet! Daarna zijn er theorieën geweest die stelden dat anorexia ontstond door het hebben van een dominante moeder. Dat idee had tot gevolg dat meiden met anorexia die werden opgenomen hun moeders niet meer mochten zien.
Zo zijn er allerlei overtuigingen geweest die men destijds zag als dé werkelijkheid, maar die later bijgesteld moesten worden om dat ze bij nader inzien niet klopten. Zijn er nog meer van die voorbeelden waar later niets van bleek te kloppen? Greta: Vroeger dachten psycho-analytici ook dat meisjes met anorexia bang zouden zijn voor orale zwangerschap via eten of drinken. In mijn tijd kende ik geen meiden meer die bang waren voor orale zwangerschap, er was immers voldoende seksuele voorlichting en er waren voorbehoedsmiddelen. Maar mensen hadden vroeger geen idee hoe kinderen ontstonden.
Onze waarheden of overtuigingen veranderen dus continu en fluctueren over tijd. Greta: Toen vrouwen zich gingen emanciperen kregen jonge vrouwen de kans om zich te ontplooien en te ontwikkelen, terwijl hun moeders zelf niet die mogelijkheid hebben gehad. Toen dacht men dat anorexia ontstond omdat dochters die gingen studeren zich schuldig voelden ten opzichte van hun moeders die dat niet konden. Elke tijd lijkt wel eigentijdse verklaring voor anorexia te ontwikkelen.
Greta beseft dat herstellen van een eetstoornis veel meer is dan eten en gewicht! Desondanks concentreren veel behandelaars en klinieken zich nog vaak op de reductie van de symptomen: het eten en gewicht. Tot op zekere hoogte is dit ook terecht, maar vanuit de psychologie waar Greta zelf onderzoek naar heeft gedaan concludeerde zij dat het verstoorde eetgedrag vanuit het perspectief van de client niet zozeer het probleem is, maar veeleer als “oplossing” ervaren wordt voor onderliggende problemen zoals gebrek aan zelfvertrouwen, negatieve lichaamsbeleving en moeite hebben met het uiten van emoties.
Tijdens haar onderzoek heeft zij mensen geïnterviewd die leden of geleden hebben aan een eetstoornis en vaak begonnen met extreem lijnen. Greta: Ik hoor het ze nog zeggen: “Hier ben ik wel goed in! Hier ligt mijn kracht, hier heb ik controle over en dit geeft mij houvast”. Ze leken wel euforisch en dat motiveerde hen om verder te gaan. Alleen de omgeving zag hun extreme lijngedrag als probleem, maar de betrokkene zelf voelde dit als een “oplossing” en zij had het gevoel op de goede weg te zijn.Hierdoor is het ook zo moeilijk om de eetstoornis los te laten, want dingen die goed voelen wil je niet kwijt. Bovendien zijn mensen bang om hun eetstoornis los te laten omdat ze niet weten wat ze er voor in de plaats krijgen. Ze zijn bang en vragen zich af wie ze zijn zonder de eetstoornis!
Mogen we vaststellen dat het ontstaan van een eetstoornis, zowel anorexia, boulimia, binge eating en alle anderen eetstoornissen bij zowel mannen als vrouwen, voortkomen vanuit dezelfde psychische bron? Oftewel hebben alle eetstoornissen dezelfde onderliggende emotionele oorzaken. Greta: Er zijn meerdere wegen naar Rome en dus zijn er ook meerdere aanleidingen voor het krijgen van een eetstoornis, maar daarin zijn wel degelijk overeenkomsten tussen de verschillende eetstoornissen.
“Vanuit de psychische kant is de grootste gemeenschappelijke deler het gebrek aan eigenwaarde, een laag zelfbeeld en negatieve lichaamsbeleving.”Greta Noordenbos
Greta: Vooral bij vrouwen zijn die laatste twee onlosmakelijk met elkaar verbonden. Vrouwen vinden zichzelf niet mooi, te dik, ze willen afvallen en ze hebben een enorm negatieve lichaamsbeleving. Een ander belangrijk component is de moeite die mensen hebben met het omgaan van emoties. Emoties heeft iedereen, maar waar het met name om gaat is het herkennen van de emoties het accepteren en het uiten daarvan. Bij anorexia worden veel emoties onderdrukt en niet geuit.
“Het onderdrukken, negeren en vermijden van emoties is de gemeenschappelijke deler en een zeer belangrijk component bij het ontwikkelen van alle eetstoornissen."Greta Noordenbos
Door het ontbreken van een vaardigheden, inzichten en tools om met deze emoties om te gaan vluchten mensen in een eetstoornis. Herkenbaar! Greta: Enerzijds omdat het vanuit thuis niet geleerd is om hiermee om te gaan en anderzijds omdat het onvoldoende ontwikkeld is in onze jeugd of op school. Wat je dan ziet is dat het eetgedrag wordt gebruikt om de emoties te dempen (anorexia) of te ontladen gevolgd door compensatie gedrag(boulimia), of te ontladen en eetbuien zonder dat er sprake is van compensatie gedrag (binge eating).
Het gaat om de emoties! Wat een verademing om Greta dat te horen zeggen. Gelukkig nog iemand die verder kijkt dan de hoeveelheid boter op iemands brood! Dat is inderdaad het kernaspect en dat is wat ten grondslag ligt aan elke eetstoornis. Hoe kunnen we dan het beste leren omgaan met al die emoties die ons te pas en te onpas om de oren vliegen?Greta: In de vertaling naar de behandeling is het belangrijk om heel veel aandacht te besteden aan emotie regulatie. Natuurlijk ook aan beter eten, maar als je die emotie regulatie en de lichaamsbeleving niet verbetert dan heb je een heel groot risico dat mensen weer terugvallen.
Wat zijn de kenmerken van mensen die emoties willen dempen of juist willen ontladen in eten?
Greta: Het gaat om gevoelige mensen en tragisch genoeg is er vaak sprake van een ouder of zusje in het gezin met ernstige problemen, of een ouder die zelf verdrietig of depressief is en nare dingen heeft meegemaakt, zoals bijvoorbeeld een oorlogstrauma. Het overlijden van een van de ouders kan ook een aanleiding zijn. Wat ik zag dat er veel jonge mensen die later een eetstoornis kregen voor hun ouder gingen zorgen.
Wat voor gevoel bracht dit ‘parentificatie gedrag’ bij die kinderen teweeg? Greta: Wat ik regelmatig tegenkwam tijdens mijn onderzoek was dat deze kinderen thuis alles bij elkaar probeerden te lijmen, iedereen wilden ontzien en het zonnetje in huis wilden zijn.
Wat voor situatie ontstaat er dan? Greta: Mensen die iedereen willen ontzien vertellen zelf niet over hun problemen of nare ervaringen tegen hun vader en moeder. Als ze van school komen dan doen ze alsof alles goed gaat en daardoor leren ze hun diepere emoties binnen te houden. Een jonge vrouw met anorexia vergeleek zichzelf met een ei.
“Ik ben een ei! Wat ik laat zien aan de buitenwereld dat is die harde schil, de buitenkant. Dan komt er het eiwit en pas daarna komen we bij de dooier, maar die laat ik niet zien, die is diep verborgen, dat zijn mijn diepe innerlijke emoties.”
Greta: Bij een gezonde ontwikkeling krijgt het kind aandacht van de ouders en wordt het kind gesteund. De aandacht gaat dus van de ouders naar het kind, maar bij parentificatie is het andersom en gaat de aandacht van het kind naar de ouders. Dit is dus volledig omgekeerd. Daardoor krijgt het kind zelf onvoldoende aandacht, en dat is op den duur niet gezond. Het gaat hier niet per definitie om emotionele verwaarlozing, want dat zou betekenen dat ouders het bewust doen, maar het gebeurt vaak onbewust doordat ouders zelf ook met grote problemen worden geconfronteerd.
Het krijgen van een eetstoornis, alcohol of drugsverslaving of een andere verslaving komt mijn inziens voort uit een bepaald gemis, een tekort en zodoende hebben we die andere dingen nodig om dingen te onderdrukken of te verdoven, hoe kijkt u daar als onderzoeker en psycholoog tegen aan? Greta: Ja, het gaat inderdaad over iets niet hebben of tekort te komen. Het is niet meteen emotionele verwaarlozing te noemen, want dat zou een actieve daad van ouders zijn die hun kind bewust niet met emoties leren omgaan. Maar doordat ouders zelf grote problemen hebben of ziek zijn, kunnen ze onvoldoende aandacht aan hun kinderen geven.
Onze ouders hebben wellicht ook niet geleerd om met emoties om te gaan? Greta: Het is triest voor beide partijen, voor zowel de ouder als het kind. Ik heb ouders ontmoet die het verschrikkelijk vonden om te zien dat hun eigen kind aan de drugs verslaafd was, of te zien dat hun kind aan een eetstoornis leed. Deze ouders waren vaak zelf ook slachtoffer door allerlei nare dingen die ze hebben meegemaakt waardoor ze zelf ook beschadigd zijn.
Greta: Het laatste wat we mogen doen is met een beschuldigende vinger te wijzen naar de opvoeders, zeker als het een ouder betreft die alleen zorg moet dragen voor de opvoeding van het kind. Van de mensen die ik heb mogen interviewen vertelde 10% dat ze een vader of moeder hadden gehad die in een concentratie kamp of jappenkamp hadden gezeten. Dergelijke trauma’s en gebeurtenissen werden binnen het gezin niet besproken. Het kwam niet aan de orde, het was veel te beladen, veel te gevoelig, maar kinderen voelden wel die spanning en wisten dat hun ouders verschrikkelijke dingen hadden meegemaakt. Dus leren deze kinderen hun emoties te uiten tegen hun ouders? Greta: Nee, in dit geval leren ze dat niet. Ze leerden hun eigen emoties juist binnen te houden en niet te uiten omdat ze hun ouders wilden ontzien!
Hoe kunnen we als maatschappij, maar met name als ouders, opvoeders, leraren, vertrouwenspersonen en andere voorbeelden een bijdrage leveren aan die emotie regulatie?Wat zou er preventief kunnen worden gedaan? Greta: Er moet veel vroeger, al op school, aandacht komen voor kinderen die emotioneel te kort komen of verwaarloosd worden. Alle mensen en vooral kinderen hebben emotionele behoeftes; ze willen graag dat iemand aan hen vraagt: Hoe gaat het nu met jou? Hoe voel jij je? Hoe gaat het op school? Kun je dit wel aan, of trek je het wel? Dat geldt zeker voor kinderen die zich zorgen maken over hun ouders en hun eigen emoties voor hun ouders verborgen houden.
Zouden we zo een eetstoornis kunnen voorkomen? Greta: Emotie leren reguleren is heel erg belangrijk en als we dit tijdig doen en daarnaast werken aan verbetering van de eigenwaarde en het zelfvertrouwen en verbetering van de lichaamsbeleving kunnen we mogelijk voorkomen dat ze hun eetgedrag kiezen als manier om hun emoties te vermijden of te dempen.
